Ewaluacja jakości działalności naukowej — o czym warto wiedzieć?

Ewaluacja, czyli ocena jakości działalności w dyscyplinach naukowych albo artystycznych, przeprowadzana jest na podstawie przepisów prawnych zawartych w Ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. — Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2018 poz. 1668, z późn. zm.)¹, Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej (Dz.U. 2019 poz. 392, z późn. zm.)² oraz Rozporządzeniu Ministra Nauki z dnia 12 września 2024 r. w sprawie danych przetwarzanych w Zintegrowanym Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on (Dz.U. 2024 poz. 1403)³.

W aspekcie informatycznym proces ewaluacji jakości działalności naukowej realizowany jest z wykorzystaniem następujących systemów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego:

a) Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on, w którym to rejestruje się m.in. pracowników i ich oświadczenia na potrzeby ewaluacji, projekty naukowe (wysokość przyznanych środków finansowych), prawa własności przemysłowej (patenty na wynalazki, prawa ochronne na wzory użytkowe czy wyłączne prawa hodowców do odmian roślin), przychody z komercjalizacji wyników B+R lub świadczonych usług badawczych, opisy wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki oraz dzieła i wykonania artystyczne;

https://polon.nauka.gov.pl

b) Polskiej Bibliografii Naukowej (PBN), w którym to importerzy wprowadzają dorobek publikacyjny i wydawniczy (artykuły naukowe, monografie naukowe);

https://pbn.nauka.gov.pl

c) Systemu udostępniania dokumentacji działalności naukowej i artystycznej (STUDNIA), w którym to deponowane są dowody wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki w ramach trzeciego kryterium ewaluacji jakości działalności naukowej;

https://studnia.opi.org.pl/login

d) Systemu Ewaluacji Dorobku Naukowego (SEDN/SEDN2026), w którym to koordynatorzy dyscyplin obsługują wszystkie etapy procesu oceny ewaluacyjnej.

https://sedn.opi.org.pl

https://sedn26-demo.opi.org.pl

Podstawowymi kryteriami ewaluacji są poziom naukowy lub artystyczny prowadzonej działalności (kryterium I), efekty finansowe badań naukowych i prac rozwojowych (kryterium II) oraz wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki (kryterium III). Przy czym kryterium pierwsze i drugie ma charakter oceny parametrycznej, a trzecie kryterium oceny eksperckiej (dyskrecjonalnej).

W wyniku ewaluacji przyznawana jest podmiotowi kategoria naukowa w dyscyplinie (C, B, B+, A lub A+), od której to zależy m.in. posiadanie uprawnień do prowadzenia studiów, szkół doktorskich, nadawania stopni naukowych czy wysokość środków finansowych, przyznawanych z budżetu państwa w ramach subwencji.

Profesjonalne i terminowe przygotowanie podmiotu do procesu ewaluacji musi uwzględniać praktyczne działania.

W pierwszej kolejności na podstawie wykazu z systemu POL-on, należy ustalić właściwą liczbę pracowników ewaluowanego podmiotu prowadzących działalność naukową w danej dyscyplinie naukowej albo artystycznej, którzy złożyli oświadczenie o dyscyplinach, o zaliczeniu do tzw. „liczby N” czy oświadczenie upoważniające dany podmiot do wykazania ich osiągnięć w ramach poszczególnych dyscyplin. Poprawne określenie tej wielkości liczbowej wpływa z kolei na właściwe obliczenia w systemie SEDN, innych zmiennych choćby takich jak „liczby 3N” czyli sumy udziałów jednostkowych w publikacjach naukowych albo osiągnięć artystycznych, maksymalnej liczby patentów lub praw ochronnych, opisów wpływu czy sumy przychodów nie przekraczającej 10-krotności liczby N z tytułu komercjalizacji wyników badań naukowych lub prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami albo usług badawczych świadczonych na zlecenie podmiotów nienależących do systemu szkolnictwa wyższego i nauki.

Drugą istotną kwestią jest weryfikacja czy suma udziałów jednostkowych w publikacjach naukowych uwzględnianych w ocenie ewaluowanego podmiotu w ramach danej dyscypliny naukowej nie będzie pomniejszona w wyniku naliczonych za każdego pracownika sankcji 3, 6 i 6 tj. odpowiednio za nie upoważnienie ewaluowanego podmiotu do wykazania do celów ewaluacji publikacji naukowych z wykazu ministerialnego w danej dyscyplinie, nie wskazania dyscypliny naukowej w oświadczeniu czy nie złożenia oświadczenia o zaliczeniu do „liczby N”.

Trzecia kluczowa sprawa dotyczy zasad ustalania stanu faktycznego zaliczenia projektów badawczych zarówno krajowych, jak i międzynarodowych do ewaluacji z praktycznym wykorzystaniem przepisów prawnych tj. ustaw, aktów wykonawczych — rozporządzeń, komunikatów ministerialnych oraz dokumentacji konkursowej — regulaminów, decyzji czy umów. Tu szczególnie przydatny okazuje się opracowany na poziomie danego podmiotu katalog instytucji i strumieni finansowych tj. podmiotów, konkursów, programów, przedsięwzięć, funduszy, działań czy priorytetów w ramach, których grant badawczy został sfinansowany.

W końcu czwartym ważnym zagadnieniem jest migracja danych z systemów źródłowych POL-on, PBN i STUDNIA do systemu SEDN/SEDN26. I tu kluczowe zadania mają do wykonania w szczególności koordynator dyscypliny oraz kierownik podmiotu. Pierwszy odpowiedzialny jest za wstępną akceptację zestawienia danych do oceny podmiotu w poszczególnych dyscyplinach, a drugi za finalną. Jednak zanim to nastąpi, koordynator dyscypliny m.in. dokonuje weryfikacji poprawności danych w ramach poszczególnych kryteriów ewaluacyjnych, celem przygotowania ankiety do oceny. Analizuje zagregowane dane w systemach źródłowych POL-on, PBN i STUDNIA wykorzystując do tego celu uprawnienia do podglądu danych lub poprzez generowanie raportów takich jak: rozszerzone zestawienie pracowników podmiotu zatrudnionych na wybrany dzień, rozbieżności w aktualnych danych pracowników czy publikacje w ewaluacji. Natomiast po złożeniu ankiety oceny i przyznaniu kategorii naukowej ma dostęp do wyników ewaluacji oraz możliwość złożenia odwołania od decyzji ministra.

Jeśli chcą Państwo przygotować swoją jednostkę do ewaluacji zgodnie z aktualnymi przepisami, zapraszamy na specjalistyczne szkolenie poświęcone praktycznym aspektom tego procesu:

"Weryfikacja i ocena stanu przygotowań podmiotu do ewaluacji jakości działalności naukowej na lata 2022-2025 (prawne i praktyczne aspekty)"